روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه فرصتی در اختیار جهانیان می‌گذارد تا بار دیگر علوم مختلف را برای ساختن جهانی بهتر بررسی کنند. در سایه نوآوری، پژوهش های علمی و توجه به استعدادهای بشری، یافتن راه‌حل برای چالش‌های گوناگون، دست یافتنی به نظر می‌رسد. دانش بهترین سرمایه انسان برای حمایت از توسعه فراگیر و منصفانه است.
سازمان جهانی یونسکو به عنوان معتبرترین سازمان آموزشی و فرهنگی در جهان که در حوزه‌های علم، فرهنگ و آموزش فعالیت می‌کند، نخستین بار در ۱۹۹۹ میلادی در نشست بوداپست مجارستان ۱۰ نوامبر را به عنوان روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه نامگذاری کرد. این نامگذاری هرچند ارزش نهادن به علم و فناوری علمی و بانیان علم خوانده شده است؛ در عین‌حال تلاش در راستای ایجاد پیوند میان فناوری‌های علمی، بهبود کیفیت زندگی عمومی و کاهش و مهار تهدیدهای اقلیمی ناشی از تولید و فناوری‌های تکنولوژیک نیز به شمار می رود. از مهمترین اهداف یونسکو از نام گذاری روز علم، بهره مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فن‌آوری و نوآوری، ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تاثیر علم، فن‌آوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم، صلح و توسعه و معرفی برخی موقعیت‌های جدید بود که موجب ارتقا کیفیت عمومی زندگی می‌شود.
در این زمینه آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب نیز چندی قبل در دیدار با نخبگان کشور با اشاره به سرعت پیشرفت علمی ایران، درباره جایگاه علمی کشور در سخنانی خاطرنشان کردند: جایگاه علمی ایران پایین نیامده است، اما متوجه باشیم که قرار بود جایگاه علمی ایران بالاتر برود. سرعت پیشرفت علمی ایران به هیچ وجه نباید کاهش یابد، بلکه باید بیشتر شود، زیرا دچار عقب‌ماندگی‌های علمی فراوان هستیم.
در واقع روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه فرصتی را برای موسسات علمی، دولت ها، اجتماعات مدنی و دانشمندان فراهم می کند تا درباره صلح و توسعه که از اساسی ترین مفاهیم اجتماعی است به بحث و تبادل نظر بپردازند. در نگرش نوینی که یونسکو به آن اهتمام می ورزد، صلح تنها به مفهوم نبود جنگ میان دولت ها نیست، بلکه می تواند به معنای شرایط یک مدیریت ملی سازنده، حل و فصل اختلافات و ایجاد هماهنگی در روابط میان بخش های مختلف نهادی یک جامعه باشد. بدیهی است، جوامعی که از روش علمی سود می جویند، می توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف ها بر اشتراک ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید صلح سرانجام سر برآورد.
بسیاری از کشورها از نامگذاری دهم نوامبر به عنوان روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه از طرف یونسکو استقبال کرده‌اند و این نامگذاری در تقویم رسمی بسیاری از کشورها ثبت شده است. از این‌رو، دهم نوامبر به عنوان روز جهانی علم از سوی سازمان یونسکو، کشورها و سازمان‌های فعال در این زمینه به نیکویی گرامی داشته می‌شود. صلح جهانی مورد نظر یونسکو، صلحی است که در اذهان بشر ساخته می‌شود چرا که جنگ پیش از آنکه اتفاق بیفتد، در ذهن مردم شکل می‌گیرد. در حوزه علم نیز تحقق صلح به دانشمندانی نیاز دارد که خود به صلح می‌اندیشند و به اعتقاد دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو این امکان‌پذیر نیست مگر آنکه دانشمندان، اخلاق و خرد را همراه دانش خود کنند.
روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه، هرچند عنوان کلی است؛ اما این عنوان کلی دربردارنده اهداف و برنامه‌های دیگری است که کشورها و نهادهای علمی باید تلاش کنند تا به آن دست یابند، این اهداف عبارتند از:
√ بهره‌مندی آحاد جامعه از ثمرات علم، فناوری و نوآوری.
√ معرفی پیشکسوتان و شخصیت‌های علمی برجسته کشور.
√ ایجاد زمینه مناسب برای آشنایی دانش‌آموزان با مهارت‌ها و مشاغل علمی.
√ ایجاد بستر و فضای مناسب گفتمان پیرامون تأثیر علم، فناوری و نوآوری بر زندگی روزمره مردم.
√ ایجاد تمهیدات لازم برای بازدیدهای عمومی از موزه‌های علمی کشور.
√ بازدید عمومی از مراکز و مؤسسات مؤثر در ایجاد تعامل بین علم، صلح و توسعه.
√ معرفی برخی موقعیت‌های نو که موجب ارتقاء کیفیت عمومی زندگی می‌شود.
سازمان جهانی یونسکو انتظار دارد، کشورها در یک برنامه بلندمدت ۱۰ ساله به مهمترین اهداف تعریف‌شده دست‌یابند. برای تحقق چنین امری، سازمان یونسکو همه‌ساله، روی یکی از اهداف تعریف شده تأکید می‌کند و با نامگذاری آن سال به نحوی کشورها را تشویق می‌کند که برنامه‌های آموزشی را در راستای تحقق آن سوق دهند. از این رو، هرساله شعاری برای این روز انتخاب می کند که جنبه ترویجی علم را در راستای صلح و توسعه، بهتر و بیشتر به جهانیان بشناساند شعار روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در سال 2022، "علوم پایه برای توسعه پایدار" نامگذاری شده است. دلیل انتخاب این شعار این است که علوم پایه برای پیشرفت در حوزه‌های موضوعی مثل پزشکی، صنعت، کشاورزی، منابع آب، برنامه‌ریزی انرژی، محیط زیست، ارتباطات و فرهنگ ضروری است.
برجسته ترین تاثیرات علم در جامعه
آنچه گرامیداشت این روز یادآور آن است، نقش مهم علم در جامعه و نیاز به درگیر کردن عموم گسترده‌تری از مردم در مباحث و پیشرفت‌های علمی است. واقعیت این است که علم امروزه بیش از پیش با زندگی مردم عجین شده است. افزایش تعداد دانشجویان در مراکز آموزشی و پژوهشی، افزایش کتاب‌های علمی، نشریات ادواری علمی، راه‌یابی محتوای علمی به تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و ... گواهی بر این موضوع است.
انتقال علم از لایه‌های بالاتر و تخصصی جامعه به لایه‌های پایین‌تر و عموم که با عنوان ترویج علم از آن یاد می‌شود، امری است که بر عهده برخی نهادهای ترویجی در جامعه از جمله موزه‌ها، مراکز علمی، نمایشگاه‌ها، جشنواره‌های علمی، همایش‌ها، انجمن‌های علمی و رسانه‌ها است.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) برخی اهداف نامگذاری روزی به این نام را افزایش آگاهی در خصوص نقش علم برای رسیدن به جوامع صلح‌آمیز و پایدار، توسعه همبستگی ملی و بین‌المللی برای به اشتراک گذاشتن علم میان کشورها، تجدید تعهد ملی و بین‌المللی برای استفاده از علم در راستای منافع جوامع و جلب توجه و حمایت نسبت به چالش‌های پیش روی علم عنوان کرده است به عبارت دیگر چنانچه مردم در زندگی خود پذیرای علم باشند، کیفیت زندگی خود را ارتقا خواهند داد و از طرف دیگر می‌توانند حامی پیشرفت علم در جامعه باشند. با در نظر گرفتن این موضوع که یافته‌های علم محصول همکاری اجتماعی بوده و به اجتماع تعلق دارند این حمایت و نگرش مثبت نسبت به علم می‌تواند پیشرفت جامعه و توسعه آن را رقم بزند.
با این حال باید توجه داشت که در اهداف نامگذاری این روز از طرف یونسکو بر مفاهیم صلح، توسعه پایدار و اشتراک‌گذاری علم میان ملت‌ها تأکید شده است. به عبارتی پیشرفت در این عرصه یک امر انحصاری تلقی نشده و باید به گونه‌ای باشد که همه ملت‌ها از آن بهره‌مند شوند. این موضوع ضرورت از میان رفتن شکاف آگاهی و افزایش عدالت آموزشی را بیش از پیش یادآوری می‌کند، ضمن آن که تحقق صلح و آشتی میان کشورها در گرو این عدالت است.
نقش علم در ایجاد توسعه پایدار
علم در خدمت توسعه پایدار، نکته دیگری به شمار می رود که در این نامگذاری بر آن تاکید می شود. توسعه پایدار ناظر بر محدودیت‌های بیوفیزیکی کره زمین و فرآیندی است که آینده‌ای مطلوب را از طریق حفظ منابع تجدیدناپذیر، برای بشر رقم می‌زند. به عبارتی چنانچه توسعه پایدار محقق شود، شرایطی فراهم می‌آید که در آن استفاده از منابع و رفع نیازها، یکپارچگی، زیبایی و ثبات نظام‌های حیاتی را بر هم نزده و زندگی نسل‌های آینده بر روی این کره خاکی را ممکن می‌سازد. بی‌جهت نیست که امروزه ملت‌ها علم و سرمایه علمی را برای دستیابی به اهداف محیط‌زیستی به کار گرفته‌اند.
بنابراین پیشرفت علم نمی‌تواند انحصاری باشد، چنانکه تنیدگی علم با قدرت نیز امروزه به عنوان یکی از چالش‌های اساسی نهاد علم مطرح شده است. خاصیت انباشتگی علم ایجاب می‌کند که متعلق به همگان باشد، موجبات صلح و توسعه پایدار را فراهم آورد و جهان بهتری را برای آیندگان رقم بزند.
اولویت های روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در ایران
شاید بسیاری تصور کنند در عصری که علم این چنین بر زندگی ما تاثیر گذاشته، چه ضرورتی دارد که روزی به نام علم نامگذاری شود و نقش آن را در ایجاد صلح و توسعه یافتگی مورد تاکید قرار دهد؟ واقعیت این است که اگرچه شکی وجود ندارد که علم، ابزاری کارآمد برای انسان هزاره جدید است؛ اما هنوز در بسیاری از کشورهای جهان، تفکر علمی تثبیت نشده است. بسیاری از مردم و حتی مسوولان کشورهای جهان، علم را کالایی لوکس می دانند و اگرچه به آن احترام می گذارند، ذات آن را نمی شناسند و به روش های علمی تن در نمی دهند. آنها علم را می خواهند؛ اما به شرایط حصول آن پایبند نیستند و چون این موضوع را درنمی یابند، تلاشی برای ترویج این تفکر در میانه جامعه نمی کنند و روابط خود با جامعه و جهان را بر مبنای علم و روش علمی پایه نمی گذارند.
به همین دلیل است که یونسکو در صدر اهداف خود، افزایش توجه مردم به علم و روش علمی، تلاش برای به اشتراک گذاشتن دیدگاه های علمی در کشورها و میان کشورها، بازسازی اجتماعات جهت استفاده از علم برای سودرسانی به مردم و افزایش توجه به چالش های پیش روی انسان معاصر و تلاش برای حل آنها با روش های علمی را در دستور کار خود قرار داده است. به این ترتیب است که جوامعی که از روش علمی سود می جویند، می توانند منظری مشترک برای نگاه به جهان بیابند و تلاش و تاکید خود را به جای اختلاف ها بر اشتراک ها متمرکز کنند تا از این میان، شاید سرانجام صلح سربرآورد.
